در این گفتار سعی خواهیم کرد به اهمیت ارزیابی ناباروری در آقایان در درمان ناباروری زوجین بپردازیم.
گرچه ناباروری اغلب یک بیماری تهدید کننده حیات نیست لیکن اهمیت بسزایی در اعتماد به نفس افراد و همچنین نقش مهمی در روابط زوجین داشته و حتی مسایل زناشویی آنان را بعضاً تحت الشعاع خود قرار می‌دهد.
شیوع ناباروری در بررسی‌های انجام شده درجوامع مختلف متفاوت است، لیکن بطور کلی در حدود بیست درصد می‌باشد. با توجه به اینکه احتمال باروری در زوج نرمال در صورت داشتن روابط زناشویی منظم در طول یک سال حدود نود درصد می‌باشد، عدم باروری پس از این زمان نیازمند مراجعه به پزشک و بررسی می‌باشد.
در بین عوامل اصلی مرتبط با ناباروری حدوداً چهل درصد موارد مشکلاتی در باروری آقایان وجود دارد که در این بین واریکوسل شایعترین عامل قابل درمان ناباروری آقایان می‌باشد، فلذا تشخیص و درمان بموقع آن در زوجین مراجعه کننده به کلینیک های ناباروری اهمیت بسزایی دارد. خصوصا اینکه درمان واریکوسل موجب افزایش تأثیر سایر درمانهای ناباروری از جمله تأثیر درمانهای دارویی و نیز افزایش شانس موفقیت تکنولوژی کمک باروری و IVF از طریق بهبود کیفیت اسپرم میگردد.
درپاسخ به این سوال که شیوع و احتمال وجود واریکوسل در آقایان چقدر می‌باشد، میتوان گفت که حدود پانزده درصد از آقایان دچار درجاتی از واریکوسل هستند و با توجه به اینکه صرفاً حدود ده درصد از کل مبتلایان به واریکوسل دچار درد بیضه می‌باشند، براحتی میتوان دریافت که اغلب آقایان از ابتلای خود به بیماری واریکوسل مطلع نیستند و جهت بررسی و درمان به پزشک مراجعه نمی‌کنند و در زمان مواجه شدن با مشکل ناباروری اغلب همسرشان جهت ارزیابی به متخصص زنان مراجعه می‌کنند و چنانچه به اهمیت ارزیابی آقایان در درمان ناباروری توجه نشود، بعضاً هزینه های گزاف استفاده از تکنولوژی کمک باروری به زوجین تحمیل میشود، چیزی که روزانه در مطب یا کلینیک با آن مواجه هستیم و گاهی زوجین پس از چندین مرتبه اقدام ناموفق تکنولوژی کمک باروری و IVF ناموفق جهت ارزیابی نهایتاً به ما مراجعه می‌کنند و مشخص میشود که مشکل از طرف آقا بوده و واریکوسل شدید وجود داشته و خوشبختانه با درمان واریکوسل در بسیاری از زوجین بارداری طبیعی اتفاق می‌افتد
اهمیت تشخیص بیماری واریکوسل زمانی آشکارتر میشود که آمارها نشان می‌دهد تا حدود یک سوم از آقایانی که صاحب فرزند نشده اند مبتلا به واریکوسل می‌باشند و اگر آقایانی که قبلاً صاحب فرزند شده‌اند و بعداً در تلاشهای بعدی جهت باروری ناموفق بوده‌اند را مورد بررسی قرار دهیم این آمار به مراتب بالاتر و حدود پنجاه درصد می‌باشد. و با مراجعه به اورولوژیست و انجام معاینه بالینی و همچنین انجام سونوگرافی بخصوص داپلر که قطر سیاهرگ های واریسی بیضه ها را دقیق میتواند مشخص کند میتوان به تشخیص رسیده و درمان مقتضی توسط متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری انجام گیرد.
درپاسخ به این سوال که آیا میتوانم از روی آزمایش اسپرم معمول چنانچه نرمال باشد اطمینان حاصل کنیم که واریکوسل وجود ندارد باید گفت که متأسفانه خیر، زیرا اولاً حدود ده درصد از آقایانی که آزمایش اسپرم معمول آنها نرمال است واریکوسل دارند و ثانیاً در حدود یک چهارم الی یک پنجم از مبتلایان به واریکوسل متوسط تا شدید آزمایش اسپرم معمول نرمال است و این نیز نکته دیگری است که به اهمیت درمان ناباروری در قالب یک کار تیمی و گروهی، که نیازمند همکاری متخصص زنان و اورولوژی جهت ارزیابی و درمان ناباروری در مراحل مختلف است، اشاره دارد.
در پاسخ به سوالی که بسیاری از آقایان مبتلا به واریکوسل از ما می‌پرسند راجع به نقش وراثت در ابتلا به واریکوسل، میتوان گفت که حدود شصت درصد از بستگان درجه یک فرد مبتلا به واریکوسل، دچار درجاتی از واریکوسل هستند و بنابراین چنانچه در خانواده یکی از برادران مبتلا به واریکوسل باشد بهتر است سایر برادران نیز از این نظر ارزیابی شوند.
درپاسخ به این سوال که واریکوسل غیر از ناباروری چه مشکلاتی میتوانید ایجاد کند، غیر از درد که در حدود ده درصد از موارد وجود دارد حدود ده درصد از مبتلایان دچار آتروفی و کوچک شدن بیضه هستند و در درازمدت احتمال کاهش هورمون های جنسی مردانه از طریق تاثیر منفی بیماری واریکوسل روی عملکرد سلولهای سازنده تستوسترون در بیضه ها می‌شوند.
درمورد احتمال وجود بیماریهای خطرناک و سرطان در فرد مبتلا به واریکوسل باید گفت که این پدیده نادر است و در افرادی باید بررسی شود که یا واریکوسل شدید یکطرفه صرفاً سمت راست دارند و یا افرادی که سیاهرگ های واریسی آنها حتی زمانی که از حالت ایستاده به خوابیده تغییر وضعیت میدهند همچنان باقی مانده و از بین نمی‌رود، که این موارد باید از نظر بدخیمی های شکمی و خلف صفاقی ارزیابی شوند.
پرسش جالبی که بعضی از بیماران از اورولوژیست خود می‌پرسند و گاهی پاسخ مناسبی دریافت نمی‌کنند این است که باوجود یکطرفه بودن مشکل آنها ( نود درصد واریکوسل ها فقط سمت چپ هستند.) چرا آزمایش اسپرم آنها مختل است بعبارت دیگر پس نقش بیضه سمت مقابل که واریکوسل ندارد چیست؟ در پاسخ به این سوال باید به یکی از مهمترین مکانیسم های واریکوسل در ناباروری اشاره کرد و آنهم افزایش درجه حرارت بیضه از طریق تجمع خون سیاهرگی در بیضه است و این حرارت از طریق دیواره و سپتوم نازک بین بیضه ها به بیضه نرمال سمت مقابل نیز منتقل میگردد و طبعاً بعد از درمان کیفیت اسپرم سازی هردو بیضه بهبود میابد.
در پاسخ به این سوال که آیا تمامی بیماران مبتلا به واریکوسل نیازمند جراحی هستند، واضح است که خیر، چون واریکوسل صرفاً در مواردی نیازمند مداخله جراحی است که شدت بیماری به گونه‌ای باشد که توأم با احتمال ایجاد آسیب به بیضه ها و یا موجب اختلال در آزمایش اسپرم شده ویا درد و ناراحتی برای بیمار ایجاد کرده یا هرگونه عوارضی مثل آتروفی و کوچک شدن بیضه را موجب شده باشد.
سوالات بسیاری از طرف بیماران مبتلا به ناباروری و واریکوسل مطرح میشود که در گفتار های بعدی به مرور سعی خواهیم کرد به آنها پاسخ دهیم که مطالعه آنها توسط همکاران محترم پزشک عمومی و متخصصان محترم زنان نیز خالی از لطف نیست. امیدوارم بتوانیم با افزایش آگاهی بیماران مبتلا به ناباروری شاهد لبخند رضایت بر لبان این زوجین که بعضاً رنج طاقت فرسایی در امر درمان ناباروری خود متحمل شده‌اند،پس از صاحب فرزند شدن آنها باشیم و شمع محفل آنها با اضافه شدن نوزادی به جمع خانواده شان فروزان تر از قبل گردد.
دکتر مسعود هاشمی،اورولوژیست
